Poświęcenie dla wygranej

Recenzja Łukasza Maciejewskiego

Wbrew tytułowi, „Piłsudski” Michała Rosy nie miał na celu zaprezentowanie całościowego portretu naczelnika, jednej z najważniejszych i najbardziej charyzmatycznych postaci w dziejach naszego kraju, chodziło raczej o komunikatywną, niepozbawioną walorów edukacyjnych, sylwetkę Piłsudskiego z najmniej znanego okresu w biografii polityka. Cierpi na tym zamyśle być może sztuka filmowa, ale dla tysięcy uczniów szkół średnich, do których film był w dużym stopniu adresowany, film Rosy powinien być ciekawym uzupełnieniem lekcji historii.

POSŁUCHAJ PODCASTU: „Piłsudski” – Borys Szyc, Maria Dębska, Michał Rosa →

Jeżeli w ogóle zastanawiamy się nad Piłsudskim, to pamiętamy go raczej z okresu zdobycia przez Polskę niepodległości – od 1918 roku. Wcześniejszy życiorys naczelnika nie jest dobrze znany. I właśnie o tym okresie opowiada w filmie Michał Rosa, również autor scenariusza. Akcja „Piłsudskiego” zaczyna się już w 1901 roku. Józef Piłsudski – gra go Borys Szyc – nazywany powszechnie „Ziukiem”, ucieka ze szpitala psychiatrycznego i ponownie staje na czele podziemia przygotowującego się do odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Z jednej strony Rosa ze swoją ekipą (operator – Piotr Śliskowski, scenografia – Ryszard Melliwa, Łukasz Trzciński, kostiumy – Magdalena Biedrzycka) powiela utrwalony stereotyp w postrzeganiu postaci Piłsudskiego-polityka, również jeśli chodzi o wygląd. Brawurowy w tej roli Borys Szyc jest nieugięty, oddany sprawie, charakterologicznie bardzo mocny. Z drugiej strony, otrzymujemy niejednoznaczny portret przyszłego marszałka w wydaniu emocjonalnym, nazwałbym go „ludzkim”. Ten porywczy, męski facet, niekoniecznie radzi sobie ze sferą uczuć. Żeby przybliżyć spiżowy portret naczelnika dla młodego widza, scenarzysta i reżyser rozbudowuje nawet ponad miarę portret uczuciowy Piłsudskiego, przez całe lata rozdartego między afektem do niezgadzającej się na rozwód żony Marii (nagrodzona na festiwalu w Gdyni Magdalena Boczarska) i kochanki Aleksandry Szczerbińskiej (kolejna w tym sezonie udana rola Marii Dębskiej). Uczucia Ziuka to również zmienność narodowego, czyli ludzkiego charakteru – nieustające kłótnie, waśnie, trudności w dojściu do kompromisu. Na ekranie oglądamy na przykład reakcje konserwatywnych członków Polskiej Partii Socjalistycznej, dla których Piłsudski był po prostu watażką, terrorystą. Dzisiaj, z perspektywy czasowej, można powiedzieć, że oponenci naczelnika mieli swoje racje – jego odwaga była także brawurą, na przykład kiedy decydował się narażać życie swoje i młodych wyznawców, organizując napad na pociąg, zamachy na oficerów i urzędników carskich, albo przenosząc z miejsca na miejsce bomby (w tym akurat specjalizowały się kobiety, również Szczerbińska). Więcej było w tym brawury, niż rozsądku, ale może tylko w ten sposób udało się w efekcie wygrać ostateczną batalię i doprowadzić do spełnienia wielkiego marzenia, za które warto nawet poświęcić życie – marzenia o Polsce niepodległej.

Nie ukrywam, że przeszkadzały mi w tym filmie miejscami deklaratywne dialogi, irytowały oldskulowe plansze objaśniające działania bohaterów, bardzo tym razem zawiodła charakteryzacja (wyraźnie doklejona broda Szyca to naprawdę nieporozumienie), niemniej „Piłsudski” przekonuje wyrazistym aktorstwem, znakomitym zwłaszcza w rolach pierwszoplanowych, oraz mądrym przesłaniem o tym, że aby wygrać wielką sprawę, zawsze trzeba jednak coś ważnego poświęcić. Warto o tym pamiętać zawsze, nie tylko na lekcjach historii.

Łukasz Maciejewski

Łukasz Maciejewski – urodzony w Tarnowie dziennikarz, krytyk filmowy i krytyk teatralny. Absolwent filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, wykładowca na Wydziale Aktorskim PWSFiT im. Leona Schillera w Łodzi, a od 2016 roku ambasador projektu Kultura Dostępna realizowanego przez Narodowe Centrum Kultury. Autor takich książek jak Aktorki. Portrety, czy Flirtując z życiem. Danuta Stenka w rozmowie z Łukaszem Maciejewskim.

„Piłsudski” (2019)

Reżyseria: Michał Rosa
Scenariusz: Michał Rosa
Obsada: Borys Szyc, Magdalena Boczarska, Maria Dębska, Jan Marczewski, Józef Pawłowski, Tomasz Schuchardt
Dystrybutor: Next Film