80. rocznica powstania w Getcie Warszawskim

Data publikacji: 19.04.2023
Średni czas czytania 9 minut
drukuj

19 kwietnia 1943 roku wybuchło Powstanie w Getcie Warszawskim – bohaterska walka żydowskich organizacji bojowych przeciwko Niemcom. Było to największe wystąpienie zbrojne Żydów w czasie II wojny światowej. Wybuchło w Warszawie — okupowanym mieście, w którym za jakąkolwiek pomoc Żydom groziła śmierć. W 80. rocznicę heroicznego zrywu odbędą się uroczystości z udziałem władz państwowych.  Towarzyszyć im będzie społeczno-edukacyjna akcja „Żonkile” oraz liczne wydarzenia kulturalne. Narodowe Centrum Kultury zaprasza 19.04, w godz. 11:00 – 19:00 do Kordegardy na oprowadzanie kuratorskie po wystawie “Pamięć 1943” oraz do oglądania przed galerią plenerowej ekspozycji plakatów z infografikami na temat warszawskiego getta.   

Grafiki autorstwa Kuby Mazurkiewicza opowiadają o otoczeniu murem całej dzielnicy i utworzeniu getta, o tym, co w nim się działo w latach 1940 – 43. Liczby i lakoniczne informacje na plakatach unaoczniają tragedię jego mieszkańców. Pojawia się też dramatyczny cytat z pożegnalnego listu Szmula Zygielbojma, napisanego przed samobójczą śmiercią w Londynie, w maju 1943. Na plakatach zostały umieszczone kody QR, które odsyłają do bardziej szczegółowych informacji na stronie internetowej Muzeum Getta Warszawskiego.

W Kordegardzie, galerii Narodowego Centrum Kultury do 7 maja można obejrzeć wystawę „Pamięć 1943” przygotowaną we współpracy z Muzeum Getta Warszawskiego. Wystawa konfrontuje Raport Stroopa - najsłynniejsze fotograficzne świadectwo Zagłady - ze zwykłymi przedmiotami z piwnic zniszczonych kamienic przy ul. Miłej 18 i Miłej 20 wydobytymi podczas badań archeologicznych w 2022 roku. Raport przygotowany przez dowodzącego niemieckimi siłami likwidacyjnymi Jurgena Stroopa dla Heinricha Himmlera zawiera opis działań i dzienne meldunki, statystyki oraz  52 czarno białe fotografie, które przez lata kształtowały pamięć wizualną o powstaniu stając się również świadectwem zbrodni. Przeciwstawione raportowi obiekty – zniszczone naczynia, potłuczone talerze, części sprzętów czy domowych urządzeń, przedmioty życia religijnego (kubek do obmywania rąk), guziki, łyżki, fragmenty dziecięcego wózka stają się transferem pamięci o dawnych mieszkańcach getta. Z wydobytych ponad dwóch tysięcy rzeczy na wystawie pokazujemy ponad trzydzieści grup obiektów, które przeszły już proces zachowawczy konserwatorski. Współczesnym odniesieniem są rysunki wybitnej polskiej artystki Zofii Lipeckiej powstałe na podstawie zdjęć z raportu, fotografie architektoniczne Marcina Czechowicza oraz plakaty – grafiki Kuby Mazurkiewicza.

Wśród ponad 170 wydarzeń zaplanowanych w ramach odbywających się przez cały rok obchodów 80. rocznicy powstania w Getcie Warszawskim znajdują się m.in. wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne, sesje naukowe i edukacyjne, warsztaty, webinaria i dyskusje. Tegorocznym obchodom 80. rocznicy powstania w Getcie Warszawskim towarzyszy hasło "Nie bądź obojętny" – szczególnie ważne, kiedy za naszą wschodnią granicą trwa brutalna wojna.

Szczegółowe kalendarium obchodów

Najważniejsze fakty o powstaniu

 W getcie, utworzonym w listopadzie 1940 r. na obszarze około trzech kilometrów kwadratowych w centrum Warszawy, pod koniec 1940 r. przebywało ok. 395 tysięcy Żydów, a szczytowym momencie, w marcu 1941 r. – nawet 460 tysięcy osób. Ludność getta dziesiątkowały masowe deportacje do niemieckich nazistowskich obozów zagłady (tylko podczas Grossaktion w ramach „Akcji Reinchardt” z getta do obozu w Treblince wywieziono ok. 260 tys. osób) i obozów pracy (ok. 11 tys. osób), rozstrzeliwania na miejscu oraz choroby i głód (90 tys. osób). W momencie rozpoczęcia powstania w getcie przebywało ok. 56 tys. Żydów.

Powstanie zaczęło się świtem 19 kwietnia 1943 r., gdy Niemcy przystąpili do likwidacji getta. Skoncentrowali znaczne siły, szacowane na ok. 2 tys. żołnierzy, oraz uzbrojenie, choć zakładali, że akcja potrwa najwyżej trzy dni. Przeciwko dobrze uzbrojonym oddziałom okupanta niemieckiego stanęli bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), utworzonej w 1942 r., i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW), działającego od 1940 r., dysponujący bardzo skromnym uzbrojeniem oraz przeszkolona ludność cywilna. Nie znamy dokładnej liczby bojowników. Szacuje się, że było to około 1000 osób. Mimo śladowych ilości broni i przeważających sił wroga bohatersko walczyli około miesiąca.

Atak z zaskoczenia 19 kwietnia spowodował, że Niemcy musieli wycofać się z terenu getta. Powrócili tego samego dnia, pod dowództwem SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa. Walki w getcie toczyły się przez kolejne dni. Bojowcy atakowali Niemców z ukrycia, używając granatów i obrzucając ich koktajlami Mołotowa. Największa bitwa powstania została stoczona w dniach 19 - 22 kwietnia na nieistniejącym już dziś Placu Muranowskim. Z czasem Niemcy rozproszyli ataki, przede wszystkim niszczyli gniazda oporu i kryjówki powstańców oraz systematyczne podpalali budynki. Po niespełna trzech tygodniach walki zaczęły ustawać.

W trakcie powstania polskie podziemie podejmowało akcje dywersyjne w celu odwrócenia uwagi Niemców oraz próby dostarczenia do getta – na miarę posiadanych możliwości – amunicji i aprowizacji. Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i Premier Rządu na Uchodźctwie, gen. Władysław Sikorski przez radio BBC zaapelował do rodaków w kraju o pomoc dla Żydów. Jego przemówienie zostało wydrukowane przez Radę Pomocy Żydom w nakładzie 25 tys. egz. i w maju rozlepiane było na murach oraz kolportowane wśród ludności poza gettem.

8 maja 1943 r. zginął Mordechaj Anielewicz, przywódca Powstania. W otoczonym przez hitlerowców bunkrze przy ul. Miłej 18, nazwanym później Warszawską Masadą, razem z nim samobójstwo popełniło 120 bojowców. Według Niemców Powstanie zakończyło się 16 maja – wówczas, po kilku nieudanych próbach, wysadzono Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Do zbrojnych potyczek dochodziło jeszcze w następnych tygodniach.

Po zlikwidowaniu punktów oporu Niemcy większość zabudowy getta wysadzili w powietrze lub spalili, a cały teren zrównali z ziemią. Pacyfikacją Powstania i akcją zniszczenia dzielnicy żydowskiej dowodził hitlerowski generał SS Jürgen Stroop, którego raport, prezentowany na wystawie, jest świadectwem bestialskiej zbrodni.

W trakcie i po zakończeniu Powstania Niemcy zamordowali na terenie Getta 7 tysięcy Żydów, a kolejne niemal 7 tysięcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince. W trakcie walk zginęło około 6 tysięcy Żydów. Prawie 36 tysięcy pozostałych przy życiu mieszkańców getta trafiło do obozów pracy i niemieckich nazistowskich obozów zagłady na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Nielicznym udało się przeżyć. Łączną liczbę ofiar Getta Warszawskiego w latach 1940 - 1943 szacuje się na ok. 400 tys. osób.