„Domy. Duchy”, projekt-manifest autorstwa studenta warszawskiej ASP Łukasza Leśniaka zdobył pierwszą nagrodę organizowanego przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem konkursu na projekt pamiątki z Zakopanego. „Zakopiny” zaprojektowane przez duet Anna Libera i Jan Strumiłło to laureat drugiej nagrody, a trzecie miejsce przypadło w udziale Joannie Makowskiej-Surowiec za projekt „Grań Giewontu”. Oprócz nagród głównych wręczono trzy wyróżnienia oraz jedną nagrodę specjalną i dwa specjalne podziękowania. Laureatów ogłoszono 19 października 2019 roku podczas gali w Galerii Sztuki XX wieku w willi Oksza, filii Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. 

-Otrzymaliśmy niemal 300 prac, przesłanych przez osoby z całej Polski. Jesteśmy bardzo pozytywnie zaskoczeni tym ogromnym odzewem na nasz konkurs. Wśród zgłaszających projekty byli zarówno profesjonalni projektanci, studenci wzornictwa, artyści czy rzemieślnicy z Podhala – mówi Anna Wende-Surmiak, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Oceniając projekty, jurorzy – Jarosław Hulbój, Paweł Jasiewicz, Anna Kozak, Tomek Rygalik, Marcin Rząsa, Anna Wende-Surmiak oraz Bogna Świątkowska – brali pod uwagę zarówno koncepcję, funkcjonalny aspekt proponowanego przedmiotu jako pamiątki, jak również realne możliwości technologiczne wyprodukowania konkretnej pamiątki.

W uzasadnieniu werdyktu i nagrody dla „Domów. Duchów” jurorzy napisali: „Jesteśmy przekonani, że to projekt, który przejdzie do historii wzornictwa. Rzadko się zdarza, żeby się udało tak klarownie wydestylować ideę i zamknąć ją w obiekcie”. Autor projektu Łukasz Leśniak, absolwent wzornictwa na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, robi właśnie dyplom magisterski na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. 27-latek urodzony w Częstochowie i wychowany w Zakopanem, stworzył pracę, którą wyszedł naprzeciw sygnalizowanej przez organizatorów konkursu potrzebie krytycznego spojrzenia na otaczającą rzeczywistość oraz poszanowania tradycji i kultury regionu. Zestaw dekoracyjnych świec z bielonego pszczelego wosku, inspirowanych niszczejącymi, zabytkowymi domami Zakopanego, ma bezpośrednio odnosić się do pamięci o przeszłości miasta – i szerzej innych polskich miast – gdzie zabytki są dewastowane i nierzadko zmieniane w nijakie budynki. Kupującemu pamiątkę turyście Leśniak zostawia wybór: czy zostawić ją w formie estetycznej woskowej figury i wspominać wizytę w mieście czy spalić świeczkę i zapomnieć. Jak sam podkreślił w konkursowym zgłoszeniu, ma nadzieję, że osoby kupujące tę pamiątkę zachowają ją i nie spalą. Tak samo jak ma nadzieję, że w Zakopanem przetrwają zabytki i miasto zachowa swój charakter.

Autorami pracy „Zakopiny”, która zajęła drugie miejsce, są Anna Libera i Jan Strumiłło. Projektanci sami określili je jako modny drobiazg. Zestaw ośmiu przypinek przedstawia tańce zbójnickie inspirowane twórczością Zofii Stryjeńskiej oraz dwa niedźwiedzie: białego – znanego turystom z Krupówek i brunatnego, który jest prawdziwym postrachem górskich wycieczek. I właśnie lekki charakter i niewielka forma według jury sprawiają, że Zakopiny mogą stać się pamiątką idealną, noszoną przez osoby w każdym wieku jako ozdoba, czy swoista odznaka za sprawności zdobyte w górach. Trzecią nagrodę zdobyła Joanna Makowska-Surowiec z Sosnowca. Jurorzy docenili przedstawioną przez autorkę pracę „Grań Giewontu”, uznając ją za zaskakujące i nowe podejście do tematu pamiątki – w jej praktycznym i symbolicznym wymiarze. Projekt zasłony z bawełny i lnu, której dolna krawędź jest wycięta na kształt tytułowej grani, odwołuje się do tego, z czym każdy turysta ma do czynienia i czego pragnie wyjeżdżając do Zakopanego – widoku z okna na góry.

Laureaci pierwszego, drugiego i trzeciego miejsca otrzymali nagrody pieniężne w wysokości – odpowiednio – 10 tysięcy złotych, 5 tysięcy złotych i 3 tysięcy złotych. Łączna pula nagród w konkursie wyniosła ponad 20 tysięcy złotych. Jurorzy przyznali także trzy wyróżnienia ex aequo, po 1350 złotych każde. Dyplomy wręczono: Paulinie Nowak, autorce projektu „Fałatek”, nawiązującego do towarzyszącej wielu turystom potrzeby zabrania kawałka gór ze sobą do domu, Oliwii Mosoń i jej projektowi „Memory”, wykorzystującemu znaną wszystkim formę gry memory i połączenie jej z góralską gwarą oraz wysmakowaną, nowoczesną grafiką; Agacie Jarosławiec za wyjątkowy nośnik tatrzańskiej natury, kubek „Morskie Oko”, zainspirowany górskim krajobrazem Morskiego Oka oraz tradycją polskiej ceramiki, który otwiera przestrzeń do stworzenia serii kubków z tatrzańskimi jeziorami. Jurorzy konkursu uhonorowali trzy dodatkowe projekty i ich autorów, przyznając jednemu z nich specjalną nagrodę, a dwóm pozostałym specjalne podziękowania.

NAGRODY GŁÓWNE

I miejsce
nagroda w wysokości 10 000 zł

„Domy. Duchy”; autor: Łukasz Leśniak

To projekt manifest, który idealnie wpisuje się w ideę stojącą u źródła ogłoszenia przez  Muzeum Tatrzańskie konkursu na pamiątkę z Zakopanego, czyli krytycznego spojrzenia na otaczającą nas rzeczywistość oraz poszanowania tradycji i kultury regionu. „Domy. Duchy” to zestaw świec dekoracyjnych inspirowanych niszczejącymi, zabytkowymi domami Zakopanego. Projekt jest sprzeciwem wobec niszczeniu zabytków w Zakopanem, a co za tym idzie pamięci o przeszłości miasta. „Domy. Duchy” niosą mocny, ale przede wszystkim jednoznaczny przekaz - niszczenie zabytków i zmienianie ich w nijakie budynki powoduje usuwanie z tkanki miejskiej elementu, który nadał mu charakter. Bardzo rzadko się zdarza, nawet w krytycznym projektowaniu, żeby się udało tak klarownie wydestylować ideę i zamknąć ją w obiekcie. Historia designu zna w zasadzie przede wszystkim przypadki kiedy to się nie udaje. Jesteśmy przekonani, że jest to projekt, który przejdzie do historii wzornictwa. „Domy. Duchy” wymuszają na odbiorcy refleksję, stawiając go przed wyborem – czy zostawi pamiątkę w formie estetycznej woskowej figury i będzie mógł długo wspominać wizytę w mieście czy ją spali i zapomni. Autor wyraża nadzieję, że figury pozostaną w takiej formie jak je zaprojektował, tak samo jak wyraża nadzieję, że w Zakopanem przetrwają zabytki i miasto zachowa swój charakter. Pod czym podpisują się zarówno jurorzy jak i organizator konkursu.

II miejsce
nagroda w wysokości 5 000 zł

„Zakopiny”, autor: Anna Libera i Jan Strumiłło

Autorzy projektu sami określili je jako modny drobiazg. I właśnie modny charakter i niewielka forma sprawiają, że Zakopiny mogą stać się pamiątką idealną. Mogą być noszone przez osoby w każdym wieku jako ozdoba, czy swoista odznaka za sprawności zdobyte w górach. Przypięte do plecaka zabieranego na tatrzańską wędrówkę manifestować będą przywiązanie do tutejszej tradycji i kultury. Autorzy projektu stworzyli zestaw 8 przypinek przedstawiających tańce zbójnickie inspirowane twórczością Zofii Stryjeńskiej i dwa niedźwiedzie: biały – znany powszechnie z Krupówek i brunatny – postrach górskich wycieczek. Mimo trudnej techniki projekty świetnie oddają ruch i można w nich odnaleźć prawdziwie zakopiański klimat.

III miejsce

nagroda w wysokości 3 000 zł

„Grań Giewontu”, autor: Joanna Makowska-Surowiec

To projekt podchodzący do tematu pamiątki w zupełnie nowy i zaskakujący sposób. Zasłony znajdziemy na wielu stoiskach w Zakopanem. Turyści chętnie sięgają po nie, jako po ładną rzecz  związaną z lokalną tradycją, którą chcą mieć w swoim domu. „Grań Giewontu” nadaje zwykłemu, używanemu przez każdego elementowi wystroju wnętrza, zupełnie nowy emocjonalny, pozafizyczny wymiar. „Grań Giewontu” to pamiątka zarówno praktyczna jak i symboliczna. Odwołuje się do tego, z czym każdy turysta ma do czynienia, czego pragnie wyjeżdżając do Zakopanego - widoku z okna na góry. „Grań Giewontu” jest widokiem z okna, który zostaje na zawsze. Jednocześnie wymaga od odbiorcy interakcji, uruchomienia wyobraźni. Grań Giewontu pojawia się i znika. Zasłona powieszona w oknie tworzy panoramę gór. Pamiątką staje się przestrzeń pusta, zasugerowana przez odciętą grań Giewontu. Zasłona, na którą czasami spojrzymy i przeniesiemy się do chwil spędzonych na Podhalu. Powietrzna grań to miejsce, gdzie pozostają wspomnienia. Elementy wykończeniowe wykorzystują podhalańską tradycję i symbolikę - gruba taśma jest nawiązaniem do pięknego, surowego wystroju chaty góralskiej. Ręcznie haftowane krzyżyki nawiązują do tradycji haftu na Podhalu. Tym samym Grań Podhala staje się wyjątkowym projektem łączącym tradycję z nowoczesnym projektowaniem.

Wyróżnienie

nagroda w wysokości 1 350 zł

„Fałatek”, autor: Paulina Nowak

Fałatek słowo to oznacza w gwarze kęs, kawałek. I jest idealnym określeniem na zaproponowaną pamiątkę nawiązującą do potrzeby towarzyszącej wielu turystom zabrania kawałka gór ze sobą do domu. Zamiast kamyka ze szlaku – których zbieranie jest zabronione – możemy mieć „Fałatka”. Małą, wykonaną ręcznie kostkę smrekową z wyrzeźbionymi dłutem motywami zakopiańskiej architektury. To wieloznaczny a jednocześnie niezwykle prosty obiekt, który przez swoją prostotę wynosi się na emocjonalne wyżyny. Bezpośrednią inspiracją dla autorki projektu było podhalańskie budownictwo, a drewno używane do tworzenia fałatków pochodzić ma z odpadów lub recyclingu. Razem z nazwą tworzy projekt kompletny. „Fałatek” idealnie nadaje się także do kolekcjonowania. „Fałatek” pełni funkcję dekoracyjną, ale jest także przedmiotem miłym w dotyku, w którym niejako przekazywany jest dotyk rąk, które go wyrzeźbiły, przez co nabiera żywego i osobistego charakteru. Jesteśmy przekonani, że wzięcie „Fałatka” do ręki rzeczywiście przywołuje wspomnienia, a sama nazwa ma szansę zacząć być używana w regionie zamiast słowa pamiątka.

Wyróżnienie

nagroda w wysokości 1 350 zł

„Memory”, autor: Oliwia Mosoń

Nagradzamy projekt za wykorzystanie znanej wszystkim formy gry „Memory” i połączenie jej z góralską gwarą oraz wysmakowaną, nowoczesną grafiką. Jako pamiątka jest propozycją dla osób w każdym wieku, a jesteśmy przekonani, że to jest ważna cecha pamiątki jako takiej. Zaproponowane „Memory” łączy funkcję nośnika wspomnień z funkcją edukacyjną i troską o zachowanie tożsamości regionu.

Wyróżnienie

nagroda w wysokości 1 350 zł

„Morskie Oko”, autor: Agata Jarosławiec

Kubek jako pamiątka wydaje się banalny, a jednak autorka projektu w wyjątkowy sposób stworzyła z tego oczywistego przedmiotu nośnik tatrzańskiej natury. Inspiracją do stworzenia kubka stał się górski krajobraz Morskiego Oka oraz tradycja polskiej ceramiki. Forma wizualna kubka bezpośrednio wynika z uproszczonego kształtu jeziora zarysowanego na dnie. Dzięki wykorzystaniu form istniejących w naturze, powstał przedmiot o minimalistycznym nowoczesnym wyrazie, do stosowania na co dzień. Dodatkowym atutem tego projektu jest nawiązanie poprzez zastosowaną kolorystykę – biel i kobalt – do tradycji polskiej ceramiki. Projekt też otwiera przestrzeń do stworzenia serii kubków z tatrzańskimi jeziorami.

Specjalne podziękowania

dla Natalii Szultki, najmłodszej uczestniczki konkursu

Specjalne podziękowania

dla Wacława Kuli za wyjątkowy pietyzm w przygotowaniu projektu konkursowego i niezwykłą formę jego przedstawienia

Nagroda specjalna

dla Jana Pfeifera za projekt Góralski Ornament za wyjątkowy pomysł na niematerialną pamiątkę

Organizowany przez Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem konkurs na zaprojektowanie pamiątki z Zakopanego skierowano do projektantów, rzemieślników, artystów i miłośników Podhala oraz tatrzańskiej symboliki. Ideą konkursu było wyłonienie oficjalnej, oryginalnej i dobrze zaprojektowanej pamiątki z Zakopanego. Takiej która nawiąże do podhalańskiej tradycji, kultury, a także przyrody. Zgłoszenia konkursowe oceniało jury w składzie: Jarosław Hulbój, Paweł Jasiewicz, Anna Kozak, Tomek Rygalik, Marcin Rząsa i Anna Wende-Surmiak, Bogna Świątkowska. Organizatorem konkursu jest obchodzące w tym roku 130-lecie istnienia Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.

Organizator: Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Konkurs dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach Programu EtnoPolska 2019

Patroni medialni: TVP3 Kraków, Radio Kraków, Gazeta Wyborcza, Tygodnik Podhalański, Print Control, WhiteMAD, WATRA Podhalański Serwis Informacyjny, Infogram.