19 kwietnia – rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim

Data publikacji: 19.04.2019
Średni czas czytania 3 minuty
drukuj

19 kwietnia 1943 r. rozpoczęło się powstanie w getcie warszawskim – pierwsze miejskie powstanie II wojny światowej, największy żydowski zryw w okupowanej przez Niemców Europie.

19 kwietnia – rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim
Fot. domena publiczna / Fotografia z Raportu Stroopa

Warszawskie getto było największym europejskim skupiskiem Żydów w czasie II wojny światowej. Niemieccy okupanci utworzyli je 2 października 1940 r., gromadząc do 450 tysięcy obywateli polskich żydowskiego pochodzenia z Warszawy i Mazowsza. 16 listopada 1940 r. odseparowano ich murem od reszty miasta i kraju.

Wybuch powstania był reakcją na postępującą eksterminację Żydów. Nasilała się ona wraz z rozpoczętą 22 lipca 1942 r. tak zwaną Wielką Akcją Wysiedleńczą, podczas której naziści wywieźli z Umschlagplatz m.in. do obozu w Treblince około 300 tysięcy Żydów. Blisko sto tysięcy zginęło w wyniku głodu (dzienne racje wynosiły od 200 do 400 kalorii), epidemii chorób. Miesięcznie umierało do 5 tys. osób.

Gdy 19 kwietnia 1943 r., w wigilię żydowskiego święta Pesach, oddziały SS wkroczyły do getta, odpowiedzią był bohaterski zryw ponad pół tysiąca bojowców dowodzonych przez Mordechaja Anielewicza, dowódcę Żydowskiej Organizacji Bojowej. Uzbrojenie przekazała Armia Krajowa, realizując Akcję Getto. Próbowano wysadzać mur, likwidowano niemieckie posterunki. Symbolem powstania w warszawskim getcie stały się flagi – żydowska i polska, wywieszone przy Placu Mirowskim. Anielewicz zginął 8 maja 1943 r. w bunkrze na ulicy Miłej z 120. powstańcami. 16 maja Jurgen Stroop, generał SS, osobiście wysadził Wielką Synagogę na Tłomackiem (dziś okolice Placu Bankowego). Na terenie zniszczonej do cna dzielnicy żydowskiej powstało po wojnie osiedle Muranów, upamiętniający żydowski zryw Pomnik Bohaterów Getta (1948 r.), a także Muzeum Historii Żydów Polskich Polin (2013 r.).

Upamiętnieniem historii warszawskiego getta są filmy: „Korczak” Andrzeja Wajdy, „Powstanie” Jona Avneta, „Pianista” Romana Polańskiego, na podstawie wspomnień Władysława Szpilmana. Opisują je również „Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego – negatywnym bohaterem książki jest Jurgen Stroop z SS. A także „Zdążyć przed Panem Bogiem”, spisane przez Hannę Krall wspomnienia Marka Edelmana, ostatniego przywódcy żydowskiego zrywu. Po wydostaniu się kanałami z getta wraz z innymi bojowcami walczył bohatersko w powstaniu warszawskim.