„Chciałem, by Warszawa była wielka (…) I dziś widzę ją wielką…”

Data publikacji: 19.08.2018
Średni czas czytania 3 minuty
drukuj

19 sierpnia przypada 125. rocznica urodzin Stefana Starzyńskiego, bohaterskiego prezydenta Warszawy, jej obrońcy w 1939 r., zamordowanego przez hitlerowców.

„Chciałem, by Warszawa była wielka (…) I dziś widzę ją wielką…”
Fot. NAC, Stefan Starzyński, prezydent m.st. Warszawy w gabinecie pracy

Urodził się w 1893 r. w domu przy Dobrej 33 na warszawskim Powiślu. Pochodził z rodziny o tradycjach powstańczych. Brał udział w strajku szkolnym w 1905 r., kolportował „Robotnika”, pismo PPS, a za konspirację trafił do warszawskiej cytadeli.

Od 1912 r. należał do Związku Strzeleckiego, z którego powstały Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego. Walczył w słynnej I Brygadzie, kuźni kadr odrodzonej Rzeczpospolitej. Za odmowę przysięgi na wierność Niemcom i Austrii został internowany.

1 listopada 1918 r. został wcielony do Wojska Polskiego. Negocjował m. in. warunki współpracy z atamanem ukraińskim Semenem Petlurą. W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył bohatersko przeciwko Armii Konnej Siemiona Budionnego, za co awansował do stopnia kapitana i został odznaczony Krzyżem Walecznych.

fot. Otwarcie Bulwaru Gdańskiego w Warszawie (NAC)

Na wniosek Marszałka Józefa Piłsudskiego realizował ustalenia Traktatu Ryskiego z Rosją, a potem w Ministerstwie Skarbu zajmował się walką z korupcją. Jako absolwent wydziału ekonomii, po zamachu majowym opowiedział się za sanacją kraju poprzez wzmocnienie samorządu, ale także interwencjonizmu państwa w gospodarce. Był prezesem Związku Miast Polskich i senatorem RP.

2 sierpnia 1934 r. został komisarycznym prezydentem Warszawy. Stworzył plan gospodarczego rozwoju stolicy na lata 1938-1942. Zakładał rozwój mieszkalnictwa na Ochocie i Mokotowie, stworzenie ośrodka rekreacyjnego przy Czerniakowskiej, mosty, tunel, wystawę przemysłową w 1944 r. i olimpiadę w latach 50-tych. Testował możliwość budowy metra, tuneli. W czasie jego 5-letnich rządów oddano do użytku m. in. 100 tys. mieszkań, 30 szkół, Muzeum Narodowe, szpital Przemienienia Pańskiego.

fot.: Wystawa „Warszawa w obrazach” w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (NAC)

Po wybuchu II wojny światowej rozbudował sieć obrony cywilnej, wspierał warszawiaków także poprzez słynne wystąpienia radiowe, coraz bardziej zachrypniętym głosem. Zachowało się nagranie, w którym wypowiada pamiętne słowa: „Chciałem, by Warszawa była wielka (…) I dziś widzę ją wielką…”.

Po zajęciu Warszawy, zaangażował się w konspiracyjną Służbę Zwycięstwu Polski. Niemcy aresztowali go 27 października.

Postać Starzyńskiego kreował Tadeusz Łomnicki w filmie Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego „Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie…” (1978). Istnieje kilka teorii na temat czasu i miejsca śmierci prezydenta Warszawy. Śledztwo IPN ustaliło, że został rozstrzelany przez gestapowców w grudniu 1939 r.